Fahami kontrak sosial, elak ketegangan kaum

Mohd Ayop Abd Razid


IDEA mengenai 'kontrak sosial' mula berkembang di Eropah pada abad ke-17 dan ke-18. Istilah ini digunakan untuk menjelaskan wujudnya persetujuan bersama secara sukarela di kalangan rakyat sesebuah negara berkaitan hak dan tanggungjawab mereka. Tokoh seperti Jaque Rousseau, John Locke dan Thomas Hobbes dianggap sebagai pencetus idea kontrak sosial yang dikaitkan dengan demokrasi.

Dalam bukunya Du Contract Social (1762), Rousseau menyatakan 'manusia dilahirkan bebas tetapi di mana-mana saja, mereka dibelenggu pelbagai peraturan sosial'. Rousseau lebih menekankan kepada 'hasrat umum', iaitu penyatuan keseluruhan hasrat individu yang wujud di dalam sesuatu masyarakat. Beliau membezakan antara hasrat umum dan hasrat semua orang.

Hasrat umum meneliti kepentingan dan faedah bersama, sedangkan hasrat semua lebih bertumpu kepada kehendak dan faedah peribadi (The Social Contract, terjemahan M Craston, 1968). Baginya institusi seperti Raja, perwakilan rakyat dan birokrasi tidak dapat mengatasi hasrat umum.

Piagam Madinah (Sahifah Madinah) yang diasaskan Nabi Muhammad SAW ketika pembentukan negara Islam Madinah adalah dianggap sebagai kontrak sosial dan perlembagaan bertulis yang pertama di dunia. Dalam tamadun Melayu, kontrak sosial dikesan di dalam Sejarah Melayu (Salalatus Salatin) tulisan Tun Seri Lanang (1612) yang menyebut perjanjian antara Sang Sapurba (Raja) dan Demang Lebar Daun (rakyat).

Yang dipersetujui bersama ialah perlunya rakyat patuh kepada Raja selagi Raja berlaku adil. Ungkapan yang dipegang oleh rakyat ialah 'Raja adil Raja disembah, Raja zalim Raja disanggah.'

Dalam masyarakat moden hari ini 'semangat' kontrak sosial dimaktubkan di dalam kebanyakan Perlembagaan di dunia. Pernah berlaku dalam sejarah Amerika Syarikat (AS) isu mengenai kedudukan orang kulit hitam di dalam Perlembagaannya.

Ketika Perlembagaannya dirunding, orang kulit hitam dianggap sebagai harta yang menjadi milik orang kulit putih. Justeru, dalam kes perhambaan di Amerika Syarikat (kes Dred Scott, 1857) Mahkamah Agung Amerika Syarikat tidak mengiktiraf orang kulit hitam sebagai pihak yang berkontrak ketika Perlembagaan itu dirundingkan. Keputusan berkenaan mencetuskan perang saudara yang akhirnya membawa kepada pindaan Perlembagaan Amerika Syarikat (Abdul Aziz Bari, 2008).

Ketika negara mencapai kemerdekaan, sebuah suruhanjaya bebas dibentuk oleh British pada 8 Mac 1956 bertujuan mengkaji bentuk Perlembagaan untuk Tanah Melayu yang merdeka. Ia dipengerusikan Lord Reid dan dianggotai Ivor Jennings, Sir William McKell, B Malik dan Hakim Abdul Hamid. Suruhanjaya ini bertanggungjawab menggubal Perlembagaan untuk Tanah Melayu berdasarkan demokrasi berparlimen.

Umno yang sudah pun wujud ketika itu mengambil berat mengenai proses pembentukan Perlembagaan. MCA dan MIC juga tidak berkecuali. Pada 9 April 1956, Tun Abdul Razak Hussein dilantik oleh Majlis Kerja Tertinggi Umno mempengerusikan Jawatankuasa Siasah. Jawatankuasa ini mengumpul semua memorandum daripada Jawatankuasa Umno Perhubungan Negeri. Di antara isu panas yang diberi perhatian ialah kerakyatan berasaskan prinsip 'jus soli' dan kedudukan bahasa rasmi.

Tun Razak turut mempengerusikan Majlis Kebangsaan Perikatan, bertujuan menimbang memorandum daripada Umno, MCA dan MIC. Di antara perkara yang diputus dan dipersetujui majlis berkenaan ialah mengiktiraf orang Melayu sebagai Bumiputera dan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan rasmi negara.

Mengenai soal kerakyatan, jawatankuasa berkenaan menolak prinsip 'jus soli' seperti dicadangkan MCA dan MIC. Mereka bersetuju dengan cadangan bahawa mereka yang dilahirkan di Tanah Melayu dan kemudian daripada pengisytiharan kemerdekaan menjadi warga negara Tanah Melayu dengan syarat tertentu.

Apa yang diterima bersama oleh pemimpin pelbagai kaum mengenai kontrak sosial itu ialah menghapuskan semangat perkauman yang ekstrem ketika Perlembagaan awal ingin dibentuk, iaitu Perlembagaan Malayan Union 1946 dan Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu 1947. Ketika itu isu perkauman melatari usaha untuk mewujudkan Perlembagaan terbabit.

Perkara ini dapat difahami dalam memorandum dan surat yang dihantar kepada Jawatankuasa Perundingan Cheeseman yang bertujuan meneliti Perlembagaan untuk Persekutuan Tanah Melayu 1948.

Jelaslah bahawa perkara mengenai kontrak sosial menjadi keutamaan dalam penggubalan Perlembagaan Persekutuan 1957. Perkara seperti kedudukan Raja-Raja Melayu, agama Islam, bahasa Melayu dan hak istimewa Bumiputera adalah terma yang disebut dan dipersetujui bersama. Perkara ini disentuh di dalam memorandum parti Perikatan kepada Suruhanjaya Reid.

Dokumen Political Testament of the Alliance ini akhirnya menjadi sebahagian pertimbangan kepada pembentukan Perlembagaan Persekutuan 1957. Bagaimanapun, apa yang dianggap kontrak sosial di dalam Perlembagaan negara adalah quid pro quo (beri-memberi) yang masih berasaskan kepada kepentingan kaum yang dipersetujui bersama.

Elemen kepentingan kaum ini diakui oleh Tunku Abdul Rahman Putra al-Haj ketika berucap membentangkan cadangan Perlembagaan pada Majlis Perundangan Kebangsaan 10 Julai 1957. Perkara ini jelas dalam pemberian kerakyatan kepada orang bukan Melayu, sementara Perkara 153 adalah berkaitan hak istimewa Melayu, termasuk Bumiputera Sabah dan Sarawak.

Menurut Profesor Khoo Kay Kim, Perkara 153 perlu difahami sebagai kontrak sosial yang mendukung konsep dominasi Melayu atau 'ketuanan Melayu' yang dipersetujui bersama di kalangan pemimpin pelbagai kaum.

Begitu pun, seperti juga kebanyakan kontrak atau perjanjian yang wujud, ia boleh dipinda mengikut keadaan dan kesesuaian. Oleh itu, jika benar kontrak sosial yang ada dalam Perlembagaan, khususnya yang berkaitan dengan orang Melayu dianggap tidak relevan, maka adalah baik ia dikaji dan diteliti semula.

Namun, segala perubahan itu mestilah dipersetujui bersama dan tidak melenyapkan sejarah, tradisi dan warisan Melayu yang menjadi sebahagian ciri Perlembagaan negara. Selain itu, cadangan beberapa pihak supaya sejarah kontrak sosial diajarkan di sekolah dan institusi pengajian tinggi perlu diberi perhatian sewajarnya.

BH 29/10/08